Omstaanderstraining: reageren kan je leren
Sinds december 2022 kunnen Leuvenaars een opleiding volgen die hen weerbaarder maakt bij het zien van ongepast, discriminerend of grensoverschrijdend gedrag. Consulent integratie Nathalie Demeulder gaf de eerste omstaanderstraining aan burgers in Leuven: “Dit is een onderwerp dat heel veel mensen op de een of andere manier raakt.” Sindsdien vinden er ook in de rest van Vlaanderen heel wat trainingen plaats.
Utopie loslaten
Bij het begin van een training polst Nathalie naar ervaringen van de deelnemers. “Veel mensen reageren niet als omstaander, zeker in een agressieve situatie. Ze zijn bang om zelf verwijten naar het hoofd geslingerd te krijgen. Wie wel wil reageren, heeft soms moeite om frustraties of zelfs boosheid in bedwang te houden. Deze mensen beslissen meestal om niets te doen zodat de situatie niet escaleert.”
“Het is absoluut niet de bedoeling om de dader aan te vallen”, gaat Nathalie verder. “Het is een utopie om te denken dat je de dader tot inkeer kan brengen. Wat nieuw is voor de deelnemers, is dat je aandacht geeft aan het mikpunt. Dat is óók reageren. Laat merken aan andere omstaanders dat het gedrag niet ok is.”
“Voor veel deelnemers is het een openbaring dat gewoon aanwezig blijven ook al goed is. Of oogcontact maken met het mikpunt. Zo voelen mensen al dat ze niet alleen zijn.”
Sociaal-psychologisch onderzoek
In 2022 ontwikkelde een team van consulenten, waarvan Nathalie deel uitmaakt, de omstaanderstraining. “We zijn niet van nul vertrokken. De methodiek is gebaseerd op het 'bystanders effect' uit sociaal-psychologisch onderzoek in de jaren 60 in de Verenigde Staten. In ons land heeft bijvoorbeeld Sensoa deze methodiek al gebruikt. We hebben echter onze eigen stempel gedrukt op de verschillende reactiestrategieën.”
(Lees verder onder de video.)
"Ik ben een trotse schepen"
Schepen van diversiteit Lalynn Wadera is een voorvechter van de omstaanderstrainingen in Leuven. Bekijk waarom ze die zo belangrijk vindt én waarom ze zo trots is.
Rollenspel
Het Agentschap Integratie en Inburgering geeft de omstaanderstrainingen op vraag van lokale besturen die subsidies kregen voor de actie ‘omstaandersprincipe’ in het Plan Samenleven van minister Somers. Nathalie ondersteunt die vraag in Leuven: “De stad wil minstens 300 mensen de training laten volgen. Daar passen de trainingen ook in de bredere ‘Got your back’-campagne. Leuven sensibiliseert hierbij inwoners om niet naar de grond te kijken wanneer ze dingen zien die niet door de beugel kunnen, zoals racisme, discriminatie of seksisme. Zo delen ze onder andere 'shoe tags' uit, labels om op je schoenen te bevestigen.”
“In Leuven geef ik middagsessies aan het personeel van stad Leuven, avondsessies aan burgers en sessies op maat van lokale organisaties. Dat is dan bijvoorbeeld in de bijzondere jeugdzorg of aan leerlingenbegeleiders van scholen. Voor de burgers is er drie maanden na de theoretische vorming ook nog een terugkommoment. Daar oefenen de deelnemers via een rollenspel de verschillende reactiestrategieën in.”
Atypische vorming met emotioneel karakter
“Ik heb al veel verschillende vormingen gegeven in het verleden, zoals duidelijke taal of interculturele communicatie. Maar dit is een gevoelig onderwerp. En elke ervaring is anders. Het moeilijkste aan een omstaanderstraining geven is de emotionele balans vinden.”
“Je moet enerzijds ruimte creëren voor ervaringen van deelnemers die het mikpunt heel goed kenden. Hun kinderen of familieleden werden bijvoorbeeld geviseerd. Anderzijds is onze voornaamste boodschap in de training dat reageren belangrijk is. Je kan dat doen aan de hand van vijf reactiestrategieën. Neem dus zeker deel om te weten hoe je kan reageren”, lacht Nathalie.
Verbindingsofficieren
In het najaar van 2022 kreeg Frank Casteleyn, burgemeester van Jabbeke, het bericht dat er een noodopvangcentrum voor kwetsbare gezinnen zou komen in zijn gemeente. Dat zorgde voor ongerustheid bij de burgemeester en de inwoners. Onze collega Lieselot Spillebeen nam kort daarna contact op vanuit haar rol als ‘verbindingsofficier’. Hoe begeleidde Lieselot Jabbeke? We ontmoetten haar en de burgemeester in het opvangcentrum.
